قلعه تاریخی تخت سلیمان بازمانده از دوره ساسانیان با بخش‌های مختلفی همچون آتشکده آذر گشسب به عنوان یکی از مهمترین آتشکده های دوره ساسانی، آتشکده شاهی و جنگ آوران، ایوان خسرو، معبد آناهیتا، آتشگاه‌های کوچک و دروازه ها و دیوارهای مستحکمش از بناهای مهم تاریخی جهان به شمار می‌رود.
 
فهرست مطالب
موقعیت جغرافیایی، طبیعی و اقلیمی آذربایجان غربی
تاریخچه بررسی‌های استان آذربایجان غربی 
موقعیت جغرافیایی تخت سلیمان و زندان سلیمان 
موقعیت و شبکه راه‌های دسترسی 
تاریخچه مطالعات تخت سلیمان و زندان سلیمان 
بررسی کلی از نظر تاریخی 
تخت سلیمان 
بررسی نام تخت سلیمان وشیز 
اهمیت منطقه و دلایل ضرورت حفاری 
دلایل سخت حصار بیضی شکل 
زندان سلیمان 
اولین جایگاه مقدس 
محوطه مسکونی، دومین دوره 
کاوش‌های درون آتشفشان 
کوه بلقیس 
موقعیت دریاچه 
بناهای کنار دریاچه 
محوطه مسکونی دوره هخامنشی 
استحکامات دوره ساسانی 
آتشکده‌ها 
تاسیسات عمومی 
بنای خشتی قدیمی
 
 
بخشی از مطلب
تکاب یکی شهرهای غربی ایران است که در استان آذربایجان غربی قرار دارد. این شهر به دلیل داشتن آثار تاریخی فراوان یکی از شهرستان‌های بسیار دیدنی و خوش آب‌ و هوای استان محسوب می‌شود. از مهم‌ترین آثار تاریخی این شهرستان می‌توان به مسجد جامع تکاب، زندان سلیمان، کوه بلقیس، بازار تکاب و همچنین مجموعه تخت سلیمان به عنوان مهمترین اثر تاریخی برجسته قبل اسلام در این شهر اشاره کرد. این مجموعه زیبا در ۴۲ کیلومتری شهر تکاب واقع شده است.
تاریخچه تخت سلیمان
اسناد و شواهد تاریخی به دست آمده از محوطه تخت سلیمان تکاب، از ساخت این مجموعه باستانی در حدود ۳۵۰۰ سال پیش حکایت دارد که ناشی از تقدس این مکان در میان سایر اقوام بوده است. این بنا که یکی از پایتخت‌های آذربایجان در زمان پارت‌ها ذکرشده است بر روی صفه ای طبیعی که از زمین‌های اطراف خود حدوداً بیست متر ارتفاع دارد در مکانی خوش آب‌وهوا ساخته شده است. این اثر باستانی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
معماری تخت سلیمان:
مجموعه تخت سلیمان یا آتشکده آذر گشنسب یکی از اماکن مورد توجه و احترام زرتشتیان و همچنین محل نگهداری آتش مقدس بوده است. این مجموعه از بناهایی شامل تالارها، کاخ‌ها، خانه‌های مسکونی، آتشکده‌ها و همچنین چشمه‌ی آب طبیعی تشکیل شده است. انتخاب محل ساخت مجموعه و بناهای پیرامون آن در زمان ساسانیان صورت پذیرفته است. فضای صفه که نزدیک به ۸۲.۵ متر طول دارد، توسط دیوارهایی مستحکمی از قلوه سنگ‌های کوچک و بزرگ و همچنین ملات گچ و ساروج به شکل بیضی با ارتفاع حدوداً ۷.۵ متر احاطه شده است. دورتادور حصار، ۳۸ برج دفاعی مخروطی شکل جهت افزایش امنیت مجموعه ساخته شده است. سطح خارجی برج‌ها در قسمت‌هایی که از سنگ استفاده شده است به طرز زیبایی حجاری شده و زینت یافته‌اند.
مجموعه تخت سلیمان دارای دو دروازه عمومی و خصوصی بوده است؛ یکی دروازه شمالی که حدوداً هفت متر پایین‌تر از سطح طبیعی تخت سلیمان قرار گرفته و دیگری در سمت جنوب شرقی واقع شده است که هم‌اکنون نیز جهت ورود به صفه مورد استفاده قرار می‌گیرد. در داخل مجموعه تحت سلیمان، دریاچه‌ای طبیعی با چشمه‌های جوشان به صورت بیضی قرار دارد که زیبایی آن توسط طبیعی بودنش و همچنین انعکاس بناهای اطرافش چندین برابر شده است.
پس از هخامنشیان، اقوام پارتی برای آیین یکتاپرستی احترام بسیاری قائل بوده‌اند. ساسانیان نیز به سیاق آنها، علاوه بر کاخ‌های سلطنتی، آتشکده‌های بسیاری در مکان‌های مختلف ساخته‌اند که یکی از مهم‌ترین آنها آتشکده آذر گشنسب در مجموعه تخت سلیمان است. در مجموعه تخت سلیمان بناهای مختلفی ساخته شده است که مهم‌ترین آنها آتشکده آذر گشنسب می‌باشد. در ساخت بنای آتشکده از مصالح آجر و سنگ و همچنین کلاف چوبی به عنوان یکی از خصوصیات صنعت معماری ساسانیان استفاده شده است.
طرح و پلان آتشکده به صورت مربعی با چهار جرز ضخیم و طاقی گنبدی بر فراز آن با مصالح سنگ، آجر و گچ ساخته شده است. محوطه آتشگاه به وسیله چهار در به دالان‌های اطرافش که سقفی طاق ضربی داشته‌اند متصل بوده است که هدف ازین کار فراهم نمودن طواف آتش بوده است. در حال حاضر آتشکده ویران‌شده است ولی ابهت و عظمت آن در دیوارهای نیمه ویران آن باقی‌مانده است.
در ظلع شرقی آتشکده آذر گشنسب اتاق صلیبی شکلی قرار دارد که یک حوض مربع شکل و چهار ستون را احاطه می‌کند. شواهد تاریخی به دست آمده حاکی از آن است که این چهار ستون پایه‌های آتشدان بوده‌اند. در شمال آتشکده تخت سلیمان یک حیاط مرکزی با مساحت تقریبی ۵۰۰ مترمربع با ۱۵ ستون مکعبی شکل کشف شده است که مانند یک حیاط رواق دار می‌باشد. در قسمت غربی آتشکده آذر گشنسب، کاخ اختصاصی خسرو قرار دارد که در حد فاصل ایوان خسرو و آتشکده ساخته شده است. کاخ شاهی دارای یک مدخل اصلی ایوان دار در وسط می‌باشد و محوطه آن نیز از ستون‌های سنگی حجاری شده زیبایی به شکل طاق ضربی ساخته شده است. این کاخ را شاید بتوان جزو بزرگ‌ترین کاخ‌های ساسانیان از لحاظ سبک ساختمانی دانست.
از دیگر شاهکارهای هنر و معماری ساسانیان در مجموعه تخت سلیمان، ایوان خسرو مشرف به دریاچه می‌باشد. بنا به صورت ایوانی وسیع با ارتفاع ۲۲ متر توسط طاقی هلالی شکل دهانه‌ای وسیع را پوشش داده است. پایه‌های ایوان خسرو با سنگ‌های ناصاف و حجاری شده ساخته شده است. این ایوان در زمان مغول بسیار مورد توجه بوده است به طوری که توسط تزئینات کاشی‌کاری، گچ کاری و مقرنس مرمت شده است.
در ضلع شمال شرقی آتشکده و پشت آن، رصدخانه و درکنار آن جایی به عنوان آتشکده آناهیتا قرار داشته است. آتشکده آناهیتا نیز به صورت یک حیاط مربعی با چهارستون مستطیلی و طاق‌های آجری بوده است. پس از ساسانیان مجموعه تخت سلیمان به مدت چند قرن مورد استفاده حکام عباسی و پس از آن مورد توجه مغولان قرار گرفته است که همین امر سبب ایجاد تغییراتی آمیخته باسلیقه خود در دوره‌های مختلف در بنا شده است. تخت سلیمان به عنوان یکی از افتخارات اقوام پارتی از شاخه‌های نژاد ایرانی، یک مجموعه کامل و یک اثر بزرگ ملی است که در حال حاضر با سعی در حفظ اصالت در دست بازسازی می‌باشد و همه ساله شاهد بازدیدکنندگان بسیاری از سرار جهان می‌باشد.